یزدنگار در شهر - قسمت اول: مجموعه مارکار
سرعت زیاد در زندگی امروزی، گرفتاری و مشکلات و هزاران دلیل دیگر، باعث شده تا از کنار بسیاری از مسائل بارها و بارها عبور کنیم، بدون آنکه فرصت فکر کردن در مورد آن را به خود دهیم. خود من بارها از کنار مدرسه و میدان مارکار گذشته‌ام، اما هیچگاه به آن توجه کافی نداشته‌ام. چند روز پیش از کنار میدان مارکار می‌گذشتم نگاهم به سمت دبیرستان مارکار جلب شد، یادم آمد سال اول دبیرستان در آنجا درس می‌خواندم، گرچه هرچه فکر کردم، اسامی مدیر مدرسه، ناظم و.. را به یاد نیاوردم، اما تصمیم گرفتم در اسنادی که جمع آوری کرده‌ام، به دنبال اطلاعاتی درباره مجموعه مارکار و چگونگی ساخت آن بگردم.
مجموعه مارکار (پرورشگاه - آموزشگاه - برج ساعت) در تاریخ نهم آبانماه ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۴۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
اولین عکسی که پیدا کردم، مربوط به پشوتن جی دوسابایی مارکار بود، به عنوان موسس و بانی مجموعه مارکار و کسی که به خاطر عمل خیرش هیچگاه به فراموشی سپرده نشده و نخواهد شد.
در این عکس ایشان در جمع دانش آموزان و معلمان آموزشگاه مارکار، برروی پله‌های سالن جماعت آموزشگاه نشسته‌اند، البته به دلیل اینکه اجازه انتشار عکس را نداشتم، قسمتی از آن را اینجا قرار داده‌ام.
میتوانید اطلاعات تقریبا کامل و خوبی از بانی مجموعه مارکار را در این صفحه مطالعه نمایید و یا با جستجوی ساده در اینترنت بسیاری از سایتهای زرتشتی درباره ایشان مطلب نوشته‌اند.
نوع معماری آموزشگاه، کاملا ایرانی است.بر خلاف نظر بعضی دوستان که معماری آن را خاص دوره پهلوی میدانند، اغلب تزئینات نمای آن اختصاصی خود مدرسه است و سعی شده از نمادهای ایرانی استفاده فراوانی شود، مخصوصا در نمای سالن جماعت آموزشگاه.
نمای سالن جماعت را در تصاویر زیر ببینید:
عکسهای زیر گویای مطلب هستند:
در عکس زیر ستونهای تخریب شده کاملا مشخص هستند.
در مجموعه عکسهایم به عکس زیر دست یافتم که مربوط به آموزشگاه مارکار است و محصلان دختر را در صف‌های منظم نمایش میدهد.اما نمیدانم مربوط به چه سالی است.
(برای بزرگنمایی بر روی عکس کلیک کنید)
عکس زیر که تاریخ آن باید از سالهای ۱۳۱۷ به بعد باشد، کارگران شهرداری را نمایش میدهد که عملیات گلکاری و زیباسازی میدان را شروع کرده‌اند. متأسفانه در مرکز اسناد ملی یزد دیدم که تاریخ عکس را به اشتباه ۱۳۱۳ خورشیدی درج کرده، در صورتیکه آقای مارکار در سال ۱۳۱۵ خورشیدی هنوز دستگاه اصلی ساعت را تحویل بلدیه یزد نداده بودند. برای مثال به جمله کوچکی در نامه زیر توجه کنید:
وزارت داخله - اداره شهرداری یزد - تاریخ 1315/7/9
آقای سرو تیرانداز لهراسبی مدیر موسسات خیریه پشوتن جی مارکار
در پاسخ به .....
.... برای عملی شدن منظور اقدامات اولیه شده نقشه ترسیم و به مرکز ارسال گردیده هرچه زودتر ساعت برسد عملیات را تسریع خواهد کرد لهذا بدون تردید ساعت را تحویل گرفته وارد نمایید که خسارتی به آقای مارکار وارد نشده باشد.
امضا:رضا حکمت
در سال ۱۳۱۳ تصمیم برآن بود که ساعت اهدا شده توسط پشوتن جی مارکار، در میدان پهلوی (میدان شهید بهشتی) نصب شود که بعدها و طی مکاتبات انجام شده توسط بلدیه، تصمیم عوض شد و قرار شد میدانی جلوی مجموعه مارکار بر سر راه کرمان، احداث شود و ساعت را در آنجا نصب نمایند. این تصمیم نگرانیهایی را برای آقای مارکار نیز به وجود آورده بود، مانند تخریب برج بر اثر عبور وسایل نقلیه سنگین که به طرف کرمان می‌رفتند. البته بلدیه آنروز تلاش زیادی برای رفع این نگرانیها کرد.
به پاسخ شهرداری در رابطه با آبیاری میدان توجه کنید:
... در قسمت آب بر حسب تحقیقاتی که شد، آب اگر به میدان جدید التاسیس مارکار بدوا" جاری شود، چون قدری نسبت به میدان پهلوی گودتر است، دیگر آب به میدان پهلوی مشرف و جاری نمی‌شود ولی شهرداری اطمینان میدهد در روزهایی که آب به میدان پهلوی جاری می‌شود، میدان مارکار هم مشروب گردد، البته شهرداری خیابان و میدان جدید را گل کاری خواهد کرد و حفظ و آبپاشی آن به عهده شهرداری است.
امضا:رضا حکمت
عکس زیر نمای کامل میدان را نمایش میدهد. احتمالا این عکس در دهه بیست ثبت شده باشد.
منبع عکس: صفحه اینستاگرام yazd_history
تصاویر زیادی از داخل برج ساعت را میتوانید با یک جستجو ساده در اینترنت پیدا کنید. چند عدد از عکسها را با ذکر منبع اینجا قرار میدهم
دستگاه ساعت مارکار محصول کارخانه j.Smith & Sons (Smith of Derby) است که اولین بار در سال 1864 میلادی (1242 شمسی) مورد استفاده قرار گرفت. کوک کردن این دستگاه بوسیله تعادل بین دو وزنه (یکی سبک‌تر و یکی سنگین‌تر) انجام می‌شود که با رها شدن وزنه ساعت کار می‌کند. زمانیکه وزنه به پایین ترین حد خود رسید، کوک تمام شده و تا زمان کوک مجدد کار نمی‌کند، ساعت مارکار به صورت تقریبی هفته ای یکبار احتیاج به کوک کردن دارد.
تصویر زیر نمای کلی از دستگاه ساعت را نمایش میدهد.
تصویر زیر، نمای کلی ساعت مارکار را نمایش میدهد.
تصویر زیر از ویکی پدیا گرفته شده.
در میانه عکسها، عکس زیر نیز برایم جالب بود که در سال ۱۳۵۷ خورشیدی تهیه شده است:
نظرات شما یاری دهنده یزدنگار است.
